Juni 2019 gaat de boeken in als het moment waarop het kabinet er eindelijk in slaagde om na negen jaar een (principe-)akkoord te bereiken over het nieuwe pensioenstelsel. De AOW-leeftijd was een van de heikele punten waarover nog overeenstemming bereikt moest worden. Dat lukte. Ook werden de onderhandelende partijen het eens over deelname van zzp’ers aan een pensioenfonds, het ontlasten van mensen met zware beroepen en krijgen pensioenfondsen de mogelijkheid om verschillende contracten aan te bieden.

In 2010 werd al over pensioenakkoord gepraat

In 2010 werd al gesproken over een pensioenakkoord. Dat hield in de praktijk niet veel meer in dan dat het besluit was genomen dat er een nieuw pensioenstelsel moet komen, omdat de bestaande regelingen niet houdbaar zijn voor de toekomst. Het gevolg van vergrijzing, en de steeds lagere rente, maar ook de financiële crisis van 2008 speelt een rol. Veel pensioenfondsen stapten af van de db-regeling en vervingen die voor een dc-regeling.

Jarenlang gebakkelei over pensioenleeftijd

Jarenlang is gebakkeleid over verhoging van de AOW- en pensioenleeftijd. In juni 2010 kwamen werkgevers en werknemers overeen dat de AOW-leeftijd in 2020 omhoog moest naar 66 jaar en in 2012 besloot de Tweede Kamer daartoe.  Al kwam er in datzelfde jaar een nieuw kabinet dat weer iets anders voor ogen had: 67 jaar in 2021. Later werd dat jaar aangepast naar 2023. En met het pensioenakkoord van 2019 is dat inmiddels ook al weer lang en breed achterhaald.

Roep om overeenstemming in 2018 luider

De roep om tot overeenstemming te komen over een nieuw pensioenstelsel was niet altijd even luid. Pas begin 2018 was die weer serieus hoorbaar toen duidelijk werd dat het ministerie van Sociale Zaken in overweging nam de versnelde verhoging van de AOW-leeftijd terug te draaien in ruil voor instemming van de vakbonden met een nieuw pensioenstelsel. Al kwam minister Wouter Koolmees daar in de zomer op terug en meldde de hij aan de Tweede Kamer dat de snelheid waarmee de AOW-gerechtigde leeftijd hoger wordt, blijft gehandhaafd, hoewel actuarissen hadden berekend dat 67 jaar als pensioengerechtigde leeftijd niet in 2021 maar pas vanaf 2026 hoeft in te gaan.

Rekenrente nieuw breekpunt

In het najaar bleek de lage rekenrente voor pensioenfondsen voor de gezamenlijke vakbonden een extra breekpunt. Koolmees weigert dan die kunstmatig te verhogen naar het niveau van de Europese rekenrente, terwijl die voor pensioenverzekeraars wel geldt. Al eerder gaven de bonden aan het bevriezen van de AOW-leeftijd een voorwaarde te vinden voor het welslagen van de pensioenonderhandelingen.

Kabinet bereid tot cruciale handreiking

Voor Koolmees was de stellingname van de bonden reden om de sociale partners te negeren; vooral dat de bonden met nieuwe eisen kwamen, was tegen het zere been.  Kort daarna bleek het kabinet bereid tot een cruciale handreiking te doen naar de vakbonden om een pensioenakkoord te forceren. Koolmees toonde zich bereid de boete te verlagen die bedrijven krijgen als ze een werknemer kort voor hun pensioen een gouden handdruk geven. Een globaal akkoord leek daarmee medio november 2018 binnen handbereik.

Stijging AOW reden niet tot akkoord te komen

De stijging van de AOW-leeftijd bleek echter toch voldoende reden om toen nog niet tot een akkoord te komen. De partijen werden het nog altijd niet eens over de snelheid waarmee de AOW-leeftijd moet stijgen en over de pensioenen voor zzp’ers.  Koolmees trok uit het mislukken van het overleg de conclusie dat een akkoord met sociale partners over de vernieuwing van het pensioenstelsel nog niet mogelijk was.

Koolmees neemt zelf de handschoen op

In februari 2019 was de maat voor Koolmees vol en nam hij zelf de handschoen op om het Nederlandse pensioenstelsel te hervormen in plaats van te blijven wachten op een voorstel van de onderhandelende partijen. Hij bracht in een schrijven naar buiten open te staan voor suggesties van sociale partners, toezichthouders en pensioenfondsen. Hij zei bovendien verder te werken aan een pensioenstelsel in lijn met afspraken uit het regeerakkoord. Ook vroeg hij het RIVM en CPB om alternatieven uit te werken voor de methode om de pensioengerechtigde leeftijd te bepalen.

Verdeelde reacties op initiatief minister

Het initiatief van Koolmees om de impasse rond de pensioenhervormingen te doorbreken kreeg zowel kritiek als de handen op elkaar. Vakbonden en ouderenorganisaties vonden zijn plannen kansloos, de werkgevers waren daarentegen positief.  De vakbonden waren vooral boos omdat ze het idee hadden dat dat de bewindsman op pensioenkortingen aanstuurde. Het stuitte de samenwerkende vakorganisaties bijvoorbeeld tegen de borst dat er nog niets geregeld is voor werknemers die zwaar lichamelijke arbeid verrichten of werken in ploegendiensten.

Kabinet bereid pensioenleeftijd te bevriezen

Ondertussen werden grote pensioenprotesten aangekondigd, al werd het eerste protest in de kiem gesmoord als gevolg van een terroristische aanslag op diezelfde dag in Utrecht. Eind mei werd daadwerkelijk gestaakt. Maar voordat geprotesteerd werd, toonde het kabinet zich al bereid de pensioenleeftijd te bevriezen. Kort daarna is er dan toch een akkoord.

Meer flexibiliteit bij opnemen pensioen

Al snel nadat het akkoord was gesloten, kwam het kabinet met plannen naar buiten die een uitvloeisel zijn van het akkoord. Zo moeten mensen meer flexibiliteit krijgen bij het opnemen van hun pensioen. In de toekomst kan daarom maximaal 10% van de waarde van het opgebouwde pensioen worden opnemen direct bij pensionering om bijvoorbeeld de hypotheek af te lossen, het huis te verbeteren of om lekker op reis te gaan. Al moet het wetsvoorstel wel worden aangepast, omdat daarmee de mogelijkheden voor mensen die met vervroegd pensioen willen aanzienlijk worden beperkt.
Voor mensen die een oudedagsvoorziening in de derde pijler opbouwen, wordt een vergelijkbare keuzemogelijkheid gecreëerd. Het voorstel sluit aan bij het SER-advies Naar een nieuw pensioenstelselen is onderdeel van afspraken uit het pensioenakkoord tussen de sociale partners en het kabinet.

Individueel sparen voor pensioen gefaciliteerd

In de in het najaar van 2019 gepresenteerde Miljoenennota wordt al vermeld dat de fiscale facilitering om individueel te sparen voor pensioen (derde pijler) wordt gelijkgetrokken met mensen die pensioen opbouwen via hun werkgever (tweede pijler). Hiermee hebben zelfstandig ondernemers meer mogelijkheden om pensioen op te bouwen. In de rijksbegroting zijn ook de andere aangekondigde maatregelen uit het pensioenakkoord opgenomen, zoals de minder snelle stijging van de AOW-leeftijd, waarmee die pas in 2024 op 67 jaar uitkomt.

Planning uitwerking akkoord gereed

In oktober 2019 kon minister Koolmees melden dat hij weer een stap verder was in de uitwerking van het pensioenakkoord. De planning was gereed. Een maand later dreigden zowel vakbond FNV als de oppositiepartijen GroenLinks en PvdA hun steun aan het pensioenakkoord in te trekken. Oorzaak: de sterk gedaalde beleidsdekkingsgraad van de diverse pensioenfondsen, waardoor korten op de pensioenen voor miljoenen Nederlanders wel erg dichtbij komt. Koolmees werd de wacht aangezegd: hij kon alleen op steun blijven rekenen als de kortingen van de baan zijn. En de steun van de PvdA is heel hard nodig, omdat er anders in de Eerste Kamer geen meerderheid voor het akkoord is.

Pensioenen nog niet gekort per 2020

Uiteindelijk kwam het kabinet met een oplossing waardoor de pensioenen in de meeste gevallen nog niet per 1 januari 2020 worden gekort. Koolmees besloot het meetmoment een jaar op te schuiven, waardoor pensioenfondsen die een actuele dekkingsgraad hebben van minimaal 90% hebben, vrijstelling krijgen om te korten tot in elk geval eind 2020.  Halverwege 2020 werd bekend dat deze regeling ook van toepassing is voor het komende jaar. Al blijft een voorwaarde dat de dekkingsgraad niet onder d 90% komt, want dan wordt wel gekort.

Nieuw pensioenstelsel moet in 2022 ingaan

Het nieuwe pensioenstelsel moet met ingang van 2022 een feit zijn. In de eerste maanden van 2020 komt weinig nieuws naar buiten over het uitwerken van het pensioenakkoord. Nederland en eigenlijk de hele wereld is vooral in de ban van de coronacrisis. Achter de schermen treffen pensioenfondsen, pensioenverzekeraars en PPI’s voorbereidingen voor de nieuwe situatie zonder dat de details bekend zijn. Al was al wel duidelijk dat de doorsneesystematiek zijn langste tijd heeft gehad. Iets wat vooral een probleem is voor werkgevers die pensioencontracten hebben afgesloten bij verzekeraars en PPI’s.

Adfiz houdt vinger aan de pols

Die hebben namelijk in tegenstelling tot de fondsen niet de mogelijkheid om de premie mee te financieren. Vooral voor 45-plussers heeft dit negatieve consequenties, blijkt eind januari uit onderzoek van Aegon. Een berekening van Adfiz in mei wijst zelfs uit dat werknemers vanaf 38 jaar al minder pensioen opbouwen bij een flatrate. Uiteindelijk is een oplossing gevonden voor huidige deelnemers door werkgevers de mogelijkheid te bieden de huidige regeling voort te zetten. Adfiz is eind juni blij dat een “uitweg is gevonden voor de bijzondere problematiek bij de verzekerde regelingen”. Wel zegt de brancheorganisatie vinger aan de pols te houden, omdat “de regeling nog om nadere uitwerking vraagt”.

Medio juli 2020 buigt de Tweede Kamer zich over de pensioendeal. In het debat werd weliswaar duidelijk dat het pensioenakkoord is uitgewerkt, maar dat er nog veel gedaan moet worden om over alle details helderheid te scheppen. Hoewel er ook in de Tweede Kamer nog veel vragen zijn, is er wel een Kamermeerderheid voor de pensioendeal. Kritiek uit de sector is er volop, omdat de deal er vooral is gekomen voor de pensioenfondsen. De verzekerde regelingen zijn volgens de branche een ondergeschoven kindje.