De zaak kwam in maart van dit jaar in België aan het rollen, nadat meerdere advocaten in de krant De Tijd aan de bel trokken. Slachtoffers van mishandeling konden niet op een uitkering rekenen voor de kosten van juridische steun omdat ze samenwoonden met de pleger. In het artikel refereert advocate Eline Bollen aan een e-mail die een cliënte van haar van een verzekeraar kreeg:

Wonen op hetzelfde adres

De verzekeraar gaf geen dekking voor de advocatenkosten van de cliënte, omdat verzekeraars conflicten met mensen uit hetzelfde huishouden vaak uitsluiten. De verzekering ziet de pleger dan niet als derde, maar als medeverzekerde.

Het artikel in België kreeg flink wat aandacht, en na een oproep van de ombudsman voor verzekeraars en de minister voor consumentenbescherming is er eind juli een nieuwe sectorbrede richtlijn gekomen. Voortaan is er voor het slachtoffer wel dekking vanuit een rechtsbijstandsverzekering wanneer de pleger strafrechtelijk veroordeeld wordt.

Nederland kent zelfde probleem

Maar in Nederland is dat nog absoluut niet het geval. AM onderzocht de voorwaarden voor de rechtsbijstandsverzekering van de grootste aanbieders in Nederland. En hier bestaat deze valkuil voor slachtoffers nog wel. Meerdere verzekeraars sluiten onderlinge conflicten uit of wijzen één leidende verzekeringsnemer aan. Dat betekent dat degene die de verzekering heeft afgesloten wel dekking krijgt en de andere partij niet.

Verzekeringsnemer vaak pleger

Juist de verzekeringsvoorwaarden waarbij de verzekeringsnemer leidend is, zijn potentieel slecht voor slachtoffers van huiselijk geweld. Daarvoor waarschuwen meerdere familierechtadvocaten en experts op het gebied van huiselijk geweld waar AM mee sprak. De kans is namelijk zeer aanwezig dat bij huiselijk geweld de pleger ook de verzekeringsnemer is. Juist diegene zou, zolang niet aangetoond wordt dat er opzet in het spel was, steun krijgen of bepalen of de slachtoffers recht hebben op dekking uit de rechtsbijstandsverzekering.

Familierechtadvocaat Ingrid Vledder heeft net het boek Met liefde heeft het niets te maken uitgebracht over het herkennen van intieme terreur. Daarvoor deed zij samen met docent familierecht Ariane Hendriks onderzoek. "Het merendeel van de intieme terreur is gericht van een man naar een vrouw, van daaruit is de gedachte dat de verzekeringsnemer de pleger is, niet gek. Traditioneel gezien regelen mannen in Nederland vaker het financiële huishouden."

'Financiën zijn controlemiddel'

Bovendien worden financiële middelen vaak ingezet binnen relaties waarin mishandeling plaatsvindt, ziet advocaat Ine Avontuur. "Bij dwingende controle heeft het slachtoffer vaak geen inzage in allerlei financiële aangelegenheden. Ik heb gevallen gehad waarbij het slachtoffer niet eens een eigen bankpas heeft bijvoorbeeld."

Ook bij Valente, de organisatie die in Nederland de opvang voor veel vrouwen regelt wanneer zij willen ontkomen aan huiselijk geweld, herkennen ze deze situaties. Al geeft Valente ook aan hier niet dagelijks mee te maken te hebben. "Bij ons ligt de acute nood vaak meer in het vizier," legt directeur Maarten Hijink uit. Wel geeft Hijink aan dat er binnen de organisatie geluiden zijn dat verzekeringsproducten te weinig oog hebben hiervoor. Dit zou bijvoorbeeld het geval zijn bij levensverzekeringen en femicide.

'Blinde vlek'

Opvallend is dat de organisatie Slachtofferhulp Nederland en Veilig Thuis (waar meldingen over mishandeling, kindermishandeling en seksueel misbruik terechtkomen) dit probleem niet direct op de radar hebben. Slachtofferhulp Nederland geeft wel aan dat er voor mensen die zich bij hen melden, gratis juridische hulp is.

Dat deze organisaties geen duidelijk zicht hebben op de juridische valkuil van de rechtsbijstandsverzekering, is volgens hoogleraar Janine Jansen te verklaren. Jansen is lector Geweld in Afhankelijkheidsrelatie bij de Avans Hogeschool. "De financiële huishouding van gezinnen waar dit speelt, is voor hulpverleners een blinde vlek. Zij vinden het vaak ingewikkeld omdat het een financieel product is. Maar het is heel goed dat hier aandacht voor komt."

Verzekeraars gaan eigen voorwaarden onderzoeken

Met deze signalen is AM naar de aanbiedende verzekeraars gegaan. Hoewel meerdere verzekeraars aangeven hier weinig tot geen meldingen over te hebben ontvangen, vertellen zij wel dat de situatie in België en de daaropvolgende vragen aanleiding zijn om nog eens naar de eigen voorwaarden te kijken.

Een aantal geeft aan gedurende het onderzoeken al soepeler te zijn in het beleid dat ze toepassen. Ook vertellen meerdere verzekeraars dat zij met de branche hierover in gesprek willen om te kijken op welke manier de voorwaarden aangepast kunnen worden.

Eén die het anders doet

Dat het anders kan, is al te zien. Opvallend genoeg is er bij de grote aanbieders namelijk één verzekeraar die het helemaal anders doet: Univé. Bij onderlinge geschillen kan er een bepaling worden toegepast waarin het verzekerde bedrag door tweeën wordt gedeeld.

Univé geeft aan bewust niet te kiezen voor het model met een leidende verzekeringsnemer. Het bedrijf heeft dit naar eigen zeggen losgelaten omdat het ‘onredelijk’ is. “Bijvoorbeeld wanneer dit nadeel geeft aan een slachtoffer van huiselijk geweld.”

Het kan zelfs gebeuren dat een slachtoffer wel volledige steun krijgt terwijl de pleger dekking verliest. "Als één van de partijen het recht op dekking verliest bij een onderling geschil (wat zou gebeuren bij huiselijk geweld, red.), dan kan de andere partij aanspraak maken op het gehele verzekerde bedrag."

Veroordeelde dader nooit geholpen

Belangrijk om te melden is nog wel dat alle aanbieders aangeven dat het nooit zo kan zijn dat een veroordeelde pleger verzekerd is. Het plegen van een misdrijf is namelijk bij alle verzekeraars uitgesloten van dekking. Dat is vaak ook al zo bij het gericht toebrengen van schade onder de noemer opzettelijk handelen. Mocht uit een strafzaak later blijken dat er geen opzet of strafbaar feit is gepleegd, dan vergoeden een aantal verzekeraars, waaronder DAS en Univé, alsnog de juridische kosten.

Hoe nu verder?

Het zou dus zomaar kunnen dat in de komende tijd meerdere rechtsbijstandsverzekeraars hun voorwaarden al gaan herzien. Toch hebben we ook nog even bij het Verbond van Verzekeraars gevraagd hoe zij naar de kwestie kijken en welke rol zij eventueel kunnen vervullen bij het opzetten van een branchebreed gesprek.

"Vanuit mededingingsoogpunt mag het Verbond zich weliswaar niet bemoeien met voorwaarden en/of het premiebeleid van individuele verzekeraars, maar gezien het onderwerp en de ontwikkelingen gaan we hierover graag in gesprek zodat slachtoffers niet tussen wal en schip raken", laat het Verbond hierover weten.