Rond Odfjell is het in 2012 onrustig. Het van oorsprong Noorse bedrijf heeft in de Botlek bijna 300 opslagtanks voor de opslag van chemicaliën en andere producten. Maar over de veiligheid bestaan al jaren twijfels: Odfjell wordt 64 keer op het matje geroepen voor overtreding van de milieuregels. Het bedrijf komt onder verscherpt toezicht en bij inspecties van onder meer de regionale milieudienst blijkt in 2012 herhaaldelijk dat koel- en blusinstallaties niet werken. Onder druk van de autoriteiten legt Odfjell in juli dat jaar alle activiteiten stil. De Onderzoeksraad voor Veiligheid start een onderzoek en concludeert een jaar later dat sprake was van een 'langdurig onbeheerste veiligheidssituatie'. Er volgt een miljoenenboete. De directeur is dan al ontslagen.
Schikking claimen
Door de stillegging moet een deel van de klanten de tanks leeghalen. De klanten willen de schade verhalen op Odfjell, dat een schikking bereikt met de partijen. De opslagreus spreekt op zijn beurt – inmiddels na een overname onder de naam Chane Terminal Botlek – de zeven verzekeraars aan waar een zogeheten logistieke protectiepolis (LPP) is gesloten. Leidende verzekeraar is Nationale-Nederlanden en andere risicodragers zijn Amlin, HDI Global, Lloyd’s-Syndicaat Starr, XL Insurance en AIG Europe. De polis kent een dekking voor "aan derden te verlenen vergoeding van schade, waarvoor hij wordt aangesproken op grond van verdrag, wet of overeenkomst, vrijwaringsverplichtingen daaronder begrepen".
Rechtbank: twee gebeurtenissen gedekt
Bij de rechter gaat het om drie gebeurtenissen: het leegmaken van tanks met een drijvend dak vanwege risico op uitstoot van benzeen en hydrocarbon, het leegmaken van tanks waarin K1- en K2-vloeistoffen waren opgeslagen in verband met weigerende koel- en blusinstallaties en tot slot het op eigen initiatief stilleggen van de rest van de terminal.
De rechtbank oordeelt in 2021 dat de verzekeraars dekking moeten bieden voor de schade als gevolg van de eerste twee gebeurtenissen. Voor het op eigen gelegenheid stilleggen van de opslagtanks was volgens de rechter onvoldoende dwingende reden. De twee gedekte gebeurtenissen worden beoordeeld als op zichzelf staand.
De ene is ontstaan door een beschikking van de milieudienst Rijnmond, de andere door een beschikking van de veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond. "De grondslag van de aanschrijvingen is gelegen in van elkaar verschillende regelgeving en omstandigheden", aldus de rechter. Die oordeelt dat voor de eerste gebeurtenis zo’n 1,75 miljoen euro is gedekt en voor de tweede gebeurtenis 470.000 euro. In totaal wordt dus ruim 2,2 miljoen euro toegewezen.
De verzekeraars gaan in beroep. Odfjell doet dat ook en eist bij het hof meer dan 6,5 miljoen euro schadevergoeding voor drie afzonderlijke gebeurtenissen.
De verzekeraars vinden dat ze geen dekking hoeven te bieden omdat Odfjell zijn zogenaamde primaire prestatie niet is nagekomen, namelijk het verschaffen van opslagcapaciteit. Maar het hof leest in de voorwaarden dat ook vermogensschade als gevolg van een tekortschieten door de verzekerde in de nakoming van contractuele verplichtingen tegenover derden is gedekt.
Stilleggen een gedwongen keuze
De verzekeraars betogen verder dat de schade het gevolg is van het structureel nalaten van het plegen van voldoende onderhoud door Odfjell en dat de gevolgen daarvan voorzienbaar waren. Ook dat argument gaat de prullenbak in, want toen de LPP werd gesloten was redelijkerwijs niet voorzienbaar dat het achterstallige onderhoud aan de tanks zou leiden tot een handhavend optreden, aldus het hof.
En dat heeft tot gevolg dat de verzekeraars ook voor het op eigen gelegenheid stilleggen van de andere tanks dekking moeten bieden. "Aan dit oordeel ligt mede ten grondslag dat uit [...] het onderzoeksrapport van de Onderzoeksraad voldoende blijkt dat de beslissing van de directie van Odfjell om de terminal geheel stil te leggen een [...] gedwongen keuze was [...]."
Hof: verbonden voorvallen
Dan is nog de vraag of de drie gebeurtenissen op grond van de serieschadeclausule als een reeks met elkaar verband houdende voorvallen moeten worden beschouwd. Want dan hoeft maar éénmaal het verzekerde bedrag van 2,5 miljoen euro te worden uitgekeerd.
Het hof overweegt dat Odfjell gedwongen werd om steeds meer tanks buiten gebruik te stellen, wat uitmondde in de gehele sluiting van de terminal. "Nu de handhavingsbeslissingen [...] alle betrekking hadden op één en dezelfde locatie, binnen een zeer kort tijdsbestek zijn genomen en het gevolg waren van dezelfde oorzaak, namelijk de zeer onveilige staat van (onderdelen van) de terminal, is sprake van een reeks met elkaar verband houdende voorvallen als bedoeld in de serieschadeclausule."
Er zijn wel steeds verschillende gebreken aangetroffen, maar die leidden tot de conclusie dat voor de gehele terminal gold dat de veiligheid in het geding was. "Het voorgaande brengt mee dat sprake is van een reeks met elkaar verband houdende voorvallen in de zin van de serieschadeclausule." Odfjell heeft dus maximaal recht op 2,5 miljoen euro.
Branchevoorwaarden
De schikkingsbedragen komen in beginsel voor vergoeding in aanmerking. Maar had Odfjell niet de voorwaarden van brancheorganisatie Votob moeten hanteren, die voorzien in een aansprakelijkheid voor schade aan opgeslagen goederen zelf tot maximaal 454.000 euro? Dat was het uitgangspunt in de verzekeringsvoorwaarden, die wel ruimte boden om expliciet anders met klanten overeen te komen.
Die zogeheten exoneratie of beperking van de aansprakelijkheid zou in een gerechtelijke procedure met klanten weleens onder vuur kunnen komen te liggen, zodat Odfjell in de schikkingen een hoger bedrag is overeengekomen. Het hof is het daarmee eens: "Het hof acht goed verdedigbaar dat in rechte geoordeeld zou zijn dat de sluiting van de tanks en terminal te wijten was aan grove schuld van Odfjell, zodat er een reële kans was dat een beroep op de exoneratiebedingen [...] als onaanvaardbaar zou zijn beoordeeld."
Maximaal gedekt bedrag
Met onder meer Shell is geschikt; daarvoor claimt Odfjell 3,4 miljoen euro. Met de oliemaatschappij was in het contract afgeweken van de Votob-voorwaarden. Daarmee is van dat schikkingsbedrag in elk geval 2,5 miljoen euro gedekt op de polis. Ook met klant Lyondell waren afwijkende afspraken gemaakt, zodat die schikking van 2 miljoen euro volledig is gedekt. Omdat al het maximaal verzekerde schadebedrag is bereikt, laat het hof de andere schikkingen buiten beschouwing. Odfjell krijgt bovenop de 2,5 miljoen euro nog wel 82.000 euro aan (geschatte) kosten voor rechtsbijstand vergoed.
