De onderzoekers belichten in een Design Paper de solidariteitsreserve, een nieuw element in het pensioenakkoord waarmee risico's tussen generaties gespreid kunnen worden. De reserve is een deel van het fondsvermogen dat aan niemand wordt toegewezen. Volgens het kabinet heeft die reserve het voordeel dat er minder grote verschillen ontstaan tussen 'pech- en gelukgeneraties'. Verschillende leeftijdsgroepen kunnen naast het beleggingsrisico ook het langleven- en het inflatierisico delen. Maar de bevindingen van Netspar wijzen erop dat dat niet per se het geval is, ook niet bij een optimaal gekozen leeftijdsafhankelijk beleggingsbeleid.
Beleggingsrisico delen nuttig
Het delen van beleggingsrisico's tussen huidige en toekomstige generaties heeft nut, aldus de onderzoekers. "De solidariteitsreserve kan op dit vlak iets toevoegen aan leeftijdsafhankelijk beleggen, omdat toekomstige generaties nu nog niet kunnen beleggen. De welvaartswinst van het ‘delen’ van beleggingsrisico met toekomstige generaties komt voort uit ‘voorbeleggen’: er wordt nu al beleggingsrisico genomen voor toekomstige deelnemers. Met andere woorden: er wordt extra beleggingsrisico genomen voor toekomstige deelnemers en de beleggingsresultaten hierop (inclusief risicopremies) worden naar hen doorgeschoven."
Hogere risico's voor jongeren
Vaak wordt gedacht dat het delen van de beleggingsrisico's ook voorkomt dat de ene generatie profiteert van goede resultaten en de andere daarvoor moet bloeden. Maar dat is een misvatting, aldus Netspar. "Risicodeling met toekomstige generaties leidt niet tot vermindering van het risico voor elke generatie – en dus ook niet tot minder ‘pech- en gelukgeneraties.’ In plaats daarvan leidt het tot meer beleggingsrisico en een hoger verwacht pensioen voor toekomstige deelnemers." Dat hogere risico betekent een zogeheten discontinuïteitsrisico voor jongere generaties, als zij te maken krijgen met een negatief beleggingsrendement op hun voorbelegde vermogen. Dat risico is echter beperkt door wettelijke boven- en ondergrenzen aan de omvang van de solidariteitsreserve.
Pech en geluk niet gedempt
De onderzoekers signaleren wel dat eerdere onderzoeken juist andere conclusies trokken, maar daarin wordt uitgegaan van het toevoegen van een buffer die herverdeling van rendementen zou maskeren. Netspar is daarom uitgegaan van een berekening op basis van een basisvariant zonder buffer. Er is ook een nieuw model ontwikkeld met een nieuwe 'nutsfunctie', die ervan uitgaat dat elke generatie haar
eigen pensioenresultaat vergelijkt met dat van voorgaande generaties. "Desondanks blijft onze conclusie dat zelfs als generaties hun pensioenresultaat vergelijken met dat van voorgaande generaties, er geen rol is weggelegd voor een solidariteitsreserve om verschillen tussen pech- en gelukgeneraties te dempen. De dempende effecten kunnen ook worden bereikt via leeftijdsafhankelijke verdeelregels van financiële rendementen (in nieuw pensioencontract) of lifecycle-beleggingsbeleid (in Wet verbeterde premieregeling)." Daarnaast heeft zogeheten ex-poststuring via de solidariteitsreserve geen meerwaarde. "Uiteindelijk moet al het risico worden toebedeeld over generaties en kunnen toedelingsregels tussen generaties vooraf worden vastgelegd."
Inflatie- en langlevenrisico
Bovendien is de solidariteitsreserve helemaal niet nodig om het macrolanglevenrisico en het inflatierisico tussen generaties te delen. "Risicodeling tussen generaties kan weliswaar meerwaarde opleveren omdat deze risico’s niet of beperkt worden verhandeld op financiële markten, maar hiervoor is in principe geen solidariteitsreserve nodig. Onverwachte schokken in de levensverwachting en inflatieverwachting kunnen worden opgevangen door een directe waardeoverdracht van de jongeren naar de ouderen of andersom. Deze vorm van risicodeling tussen generaties kan dus plaatsvinden via een directe herverdeling van de schok. Voor het opbouwen van een reserve binnen het pensioenfonds is geen noodzaak."
Voor het macrolanglevenrisico bestaat in de conceptwetgeving al een mechanisme voor het direct herverdelen van schokken: "Dit is het zogeheten ‘beschermingsrendement voor macrolanglevenrisico’. Hiermee krijgen generaties direct een bescherming bij onverwachte schokken in de levensverwachting en worden de kosten of opbrengsten daarvan via een leeftijdsspecifieke verdeelregel direct overgeslagen over alle generaties. Voor inflatierisico is er echter geen direct herverdelingsmechanisme opgenomen in de conceptwetgeving."
Beschermingsrendement als alternatief
Om het inflatierisico in te dammen, zou de overheid eens naar een apart beschermingsrendement moeten kijken, is de aanbeveling van Netspar. Dan gaat het om een mechanisme voor directe transfers van inflatieschokken tussen generaties, zoals dat er al is voor het macrolanglevenrisico. "Voor het delen van onverwachte schokken in de inflatie is het namelijk niet nodig om te werken met een reserve. De wetgever kan dus een apart beschermingsrendement voor inflatierisico mogelijk maken, zodat het inflatierisico van ouderen gedeeltelijk wordt overgeheveld naar jongeren, zonder dat de solidariteitsreserve daarbij nodig is." Sterker nog: vanuit het perspectief van efficiënte risicodeling is een apart beschermingsrendement voor het inflatierisico superieur aan de solidariteitsreserve, aldus Netspar, omdat er geen beperkende wettelijke restricties zijn. Maar: "Een direct herverdelingsmechanisme vereist dat er een expliciete inflatierisicopremie moet worden bepaald, terwijl er een relatief beperkte markt is voor het inflatierisico. Daarnaast is het gebruik van de solidariteitsreserve wellicht beter uitlegbaar aan deelnemers. Tot slot worden te grote risicotransfers tussen generaties – die mogelijk ten koste gaan van draagvlak – vermeden vanwege de begrenzingen op de solidariteitsreserve. De wetgever kan de diverse beleidsmatige overwegingen tegen elkaar afwegen."
