Onderzoeksbureau SEO heeft op verzoek van het kabinet het gebruik van de regeling geëvalueerd. Eerder is al kritiek geuit op de fiscaal gesubsidieerde regeling, omdat die de kloof tussen arm en rijk zou vergroten. De schenkingsvrijstelling voor de eigen woning geldt sinds 2017. SEO moest bezien of de regeling doeltreffend en doelmatig is; de jubelton kost de overheid 188 miljoen euro per jaar. "Uit het onderzoek blijkt ten aanzien van de doeltreffendheid van de verruimde schenkingsvrijstelling dat de regeling hoogstens een beperkt effect heeft op de totale hypotheekschuld in Nederland", aldus Vijlbrief. "Ontvangers die al een woning hebben, hebben hun hypotheekschuld maar in beperkte mate verkleind ten opzichte van vergelijkbare huishoudens die geen schenking ontvangen. Een deel gaat duurder wonen. Starters gebruiken de schenking deels om minder te lenen dan op basis van hun inkomen had gekund, maar ook om een duurdere woning te kopen dan starters zonder schenking. Bovendien is de financiële uitgangspositie van huishoudens die een schenking ontvangen al relatief gunstig ten opzichte van huishoudens zonder schenking. Dit vergroot de vermogensongelijkheid binnen generaties", somt de staatssecretaris de bevindingen van SEO op.
Ander beleid sluit beter aan
Ook zijn de doelen van de regeling (hypotheekschulden beperken) minder relevant geworden, aldus Vijlbrief. "De hypotheekschuld is de afgelopen jaren gedaald ten opzichte van het nationale inkomen en het percentage onderwaterhypotheken nam sterk af. Dit komt met name door verlaging van de maximale Loan-to-Value naar 100%, invoering van de fiscale aflossingseis en de gestegen huizenprijzen. Met betrekking tot de doelmatigheid stelt SEO dan ook dat er al ander beleid gevoerd wordt dat beter aansluit bij de doelstellingen van de regeling en minder nadelige neveneffecten met zich meebrengt." In het rapport schrijft SEO: "De extra toegevoegde waarde van de schenkingsvrijstelling aan het bereiken van de doelstellingen is gering, deels als gevolg van de relatief kleine groep gebruikers, maar de regeling vergroot wel de vermogensongelijkheid."
Geen regeling voor aanvullende schenking
Vijlbrief gaat ook in op een eerder aangenomen motie met het verzoek om ouders die eerder voor een deel gebruik hebben gemaakt van de regeling, alsnog de gelegenheid te geven met een aanvullende schenking de fiscaal maximale 100.000 euro te bereiken. Hij geeft daaraan geen uitvoering omdat daarvoor een ingrijpende wetswijziging nodig is. "Een wijziging als bedoeld in de motie, zou erop neerkomen dat de spreidingsmogelijkheid over drie aaneengesloten kalenderjaren, wordt vervangen door de mogelijkheid schenkingen voor de eigen woning van eenzelfde schenker onder de schenkingsvrijstelling eigen woning te brengen totdat het maximale bedrag van de vrijstelling is bereikt, of eerder als de verkrijger 40 jaar is geworden. Dit zou met terugwerkende kracht tot 1 januari 2017 geregeld moeten worden." Dat zorgt voor een aanzienlijke budgettaire derving en problemen in de uitvoering bij de Belastingdienst. Spreiding van de schenking is nu al een praktisch struikelblok: "Hoewel in minder dan 2% van de gevallen gebruik wordt gemaakt van de mogelijkheid tot spreiding van de schenking over drie jaar, zorgt deze mogelijkheid voor ruim 27% van de uitvoeringskosten. Door de mogelijkheid de schenking te spreiden over drie jaar duurt het ook nu al langer voordat een schenking als geheel gecontroleerd en afgerond kan worden."
SEO concludeert dan ook dat de huidige mogelijkheid om een schenking over maximaal drie jaren te spreiden niet bijdraagt aan de doelmatigheid van de vrijstelling.
Vijlbrief laat verdere conclusies over het handhaven of schrappen van de vrijstellingsregeling aan het volgende kabinet.
