Hoekstra is samen met Wijzer in Geldzaken eind 2019 gestart met het Actieplan Consumentenkeuzes. Dat plan moet gaan helpen om consumenten beter te ondersteunen in het maken van financiële keuzes. "Ondersteuning van de consument door de keuzeomgeving dusdanig in te richten dat deze een minder intuïtieve en meer weloverwogen keuze ondersteunt, is van groot belang." In het actieplan werken de financiële sector, consumentenorganisaties en kennisinstituten samen om vernieuwende manieren te ontwikkelen om consumentenkeuzes te faciliteren. Er zijn inmiddels zo'n veertig partijen bij betrokken.

Communicatie speelt grote rol

Er zijn al diverse initiatieven genomen, zoals het experimenteren met diverse communicatieboodschappen om klanten met een aflossingsvrije hypotheek te benaderen (Florius en Eigen Huis). "Dit leidde tot bijna een verdubbeling in het aantal hypotheekchecks waarmee klanten inzicht krijgen in hun huidige situatie", aldus Hoekstra in zijn brief aan de Tweede Kamer. Het Verbond van Verzekeraars deed een soortgelijk experiment met de Vereniging van Financieringsondernemingen (VFN) om klanten met doorlopende consumptieve kredieten beter te beschermen en toekomstige betaalproblemen te voorkomen. Daaruit bleek dat andere formuleringen in een email tot ruim 20% meer reacties kunnen leiden, terwijl het bieden van een incentive juist niet zorgt voor meer reacties van klanten.

Maximale hypotheek verankert zich in het hoofd

Een van de onderzoeken ging over de mogelijk sturende werking van het informeren van consumenten over het maximale hypotheekbedrag dat zij op grond van de leennormen kunnen lenen en hoe een dergelijk ankereffect kan worden tegengegaan. Wie via een online tool kan zien wat hij maximaal voor een huis kan lenen, gaat zich op hogere hypotheken richten, is de vrees. En dat bleek ook: "Het ankereffect was robuust en werkte door in alle onderzochte fasen van het hypotheekkeuzeproces: bij het invullen van een prijsrange bij het zoeken naar woningen, het selecteren van duurdere woningen om te bezichtigen, en het vaker in de wind slaan van een negatief advies van een financieel adviseur."

Adviseur meest effectief

Uitleg geven over de risico's van zo'n maximale lening of een meer passend bedrag bieden blijken niet te helpen. "De effectiviteit hiervan bleek beperkt te zijn in vervolgexperimenten met deelnemers die verwachten binnen enkele jaren daadwerkelijk een huis te zullen kopen en die keuzes maakten onder meer realistische omstandigheden. Het enige wat – uitsluitend bij mensen met een lager inkomen – nog wel consistent het ankereffect verkleinde was het advies van een expert. Wanneer een hypotheekadviseur richting de klant aangaf wat een passend hypotheekbedrag zou zijn gelet op de situatie van die klant, leek dit het ankereffect nog het meest effectief tegen te gaan."

Ankereffect en sturende rol onbekend

Er wordt dus geluisterd naar de hypotheekadviseur. Maar dan moet die wel weten dat hij de klant van een te hoge hypotheek kan afhouden en dat blijkt vaak niet het geval: "Uit de interviews bleek dat hypotheekadviseurs zich echter niet helemaal bewust zijn van het ankereffect en de sturende rol die zij hebben." Hoekstra nodigt Adfiz, OvFD en bankenvereniging NVB uit om te verkennen in hoeverre de kennis over het ankereffect een meer prominente rol kan krijgen in het adviesproces en of nadere experimenten wenselijk zijn. "Mogelijk kunnen hypotheekadviseurs hun adviesrol nog beter invullen wanneer zij kennis hebben over het ankereffect en hoe zij een positieve bijdrage kunnen leveren aan de beslissing over een passende hypotheek."