De kwestie draaide om de vraag of een managehouder aanspraak kon maken op dekking onder zijn aansprakelijkheidsverzekering. Bordewijk legt uit: “Het ging om de dekking voor schade ontstaan tijdens een door de managehouder georganiseerde bosrit met fjordenpaarden. De bosrit vond plaats onder begeleiding van een medewerker van de managehouder. Tijdens de bosrit zijn de paarden op hol geslagen nadat een mountainbiker vlak langs de paarden reed. Een aantal deelnemers liepen daarbij letsel op. Twee van hen spraken de managehouder aan. Ieder in een afzonderlijke civiele procedure. De manegehouder betrok op zijn beurt zijn aansprakelijkheidsverzekeraar bij de procedures, omdat het voorval volgens hem gedekt was onder zijn verzekering.”

Primaire dekkingsvoorwaarde

De verzekeraar ziet dat anders en weigert dekking in beide zaken. Bordewijk: “De verzekeraar doet een beroep op een clausule in het polisblad, waarop staat dat de aansprakelijkheid voor schade bij de verhuur van rijpaarden uitsluitend is verzekerd als wordt aangetoond dat zowel de begeleider als de huurders over de juiste diploma’s beschikken. In dit geval was daar volgens de verzekeraar geen sprake van omdat zowel de begeleider als de deelnemers niet over de voorgeschreven papieren beschikten. Volgens de verzekeraar is de verhuurclausule een zogenoemde primaire dekkingsomschrijving, waarmee hij beschrijft waar hij wel en geen dekking voor wil verlenen. Als een aanspraak niet aan de voorwaarden van een dergelijke clausule voldoet, is er geen dekking, aldus de verzekeraar.”

Volgens de manegehouder is geen sprake van een primaire dekkingsomschrijving maar van een preventieve garantievoorwaarde. Bordewijk: “Een preventieve garantievoorwaarde is bedoeld voor risico’s waarvoor de verzekeraar in beginsel bereid is dekking te verlenen, maar waarbij hij aanvullende verplichtingen aan de verzekerde oplegt om het verzekerde risico te beperken. Denk aan het hebben van een brandalarm of – zoals de manegehouder in dit geval stelt – het beschikken over de juiste diploma’s.”

‘Gewoon’ aanspraak maken

“Het onderscheid tussen een primaire dekkingsomschrijving en een preventieve garantievoorwaarde was tot nu toe altijd van groot belang”, zegt de advocaat. “De verzekerde kon bij schending van een preventieve garantievoorwaarde doorgaans toch ‘gewoon’ aanspraak maken op dekking als hij aantoonde dat het naleven van de verplichtingen de schade in dat geval niet zou hebben voorkomen. Een beroep op de clausule werd dan naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar geacht. Die ruimte was er niet of nauwelijks bij schending van een primaire dekkingsomschrijving. Dit was ook de insteek van de manegehouder in deze zaak. Volgens hem was het onredelijk dat de verzekeraar een beroep deed op de verhuurclausule. De deelnemers zouden ook gevallen zijn als zij een diploma hadden gehad. Een gediplomeerde begeleider zou dit niet hebben kunnen voorkomen, aldus de manegehouder.”

Opmerkelijk

De rechtbank heeft in beide procedures het standpunt van de manegehouder gevolgd. Maar in het door de verzekeraar in beide zaken ingestelde hoger beroep bij het gerechtshof Den Bosch gebeurde iets opmerkelijks. Bordewijk: “In het ene hoger beroep oordeelde het hof dat de clausule een primaire dekkingsomschrijving was en gaf hij de verzekeraar gelijk. In het andere hoger beroep kreeg de manegehouder gelijk en oordeelde het hof dat dezelfde clausule een preventieve garantievoorwaarde was. Het hof oordeelde in die zaak dat de verzekeraar in die zaak geen dekking kon weigeren omdat het ongeval niet zou zijn voorkomen als de deelnemers en de begeleider wel de vereiste diploma’s hadden gehad.”

De verzekeraar stelde cassatie in tegen die laatste uitspraak, waarna de Hoge Raad met een correctie kwam op eerdere uitspraken over dit onderwerp. “Het is volgens de Hoge Raad niet langer nodig om bij de beoordeling van de dekking vooraf al een onderscheid te maken tussen de primaire dekkingsomschrijving en preventieve garantievoorwaarden, omdat dit onderscheid in de praktijk niet altijd makkelijk te maken is. Het feit dat de beide kamers van het gerechtshof Den Bosch dezelfde clausule ieder op een andere manier kwalificeerden, is een perfecte illustratie van dit probleem.
Volgens de Hoge Raad moet een beroep op de beperkende werking van de redelijkheid en billijkheid bij verzekeringsovereenkomsten in het vervolg op dezelfde manier worden beoordeeld als bij andere overeenkomsten. Dus door daarbij alle relevante omstandigheden van het geval te betrekken en zonder vooraf al gevallen aan te wijzen waarin een beroep op de beperkende werking van de redelijkheid en billijkheid niet kan slagen.”

Dekking weigeren?

Het hoogste rechtscollege benadrukt dat deze uitspraak niet betekent dat de verzekeraar nooit dekking mag weigeren als er geen causaal verband is tussen het niet-voldoen aan een verplichting in de polisvoorwaarden en de ontstane schade. Bordewijk: “De Hoge Raad noemt daarbij als voorbeeld de situatie waarin de verzekerde willens en wetens de clausule schendt. Of hiervan in deze zaak sprake is, dient nog nader te worden onderzocht. Ook kan de Hoge Raad zich niet direct vinden in het oordeel van het hof dat het ongeval ook zou zijn voorgevallen als de begeleider en de deelnemers de juiste diploma’s hadden gehad. Het hof dat de zaak na verwijzing moet beoordelen, moet ook hier nog naar kijken.”

Belangrijke uitspraak

Het Verbond van Verzekeraars vindt de uitspraak van de Hoge Raad belangrijk, zegt woordvoerder Elias van Hees. “Er wordt aangekondigd dat het onderscheid in de rechtspraak van de Hoge Raad tussen bedingen die de primaire omschrijving van de dekking inhouden en bedingen die een voorwaarde bevatten waaronder de dekking vervalt niet langer wordt toegepast. Bij de beoordeling of een beroep op een beding in de verzekeringsvoorwaarden naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is, zijn volgens de Hoge Raad diverse gezichtspunten van belang.”

Duidelijk beschreven grenzen

Volgens Bordewijk lijkt deze koerswijziging niet bedoeld om de contractvrijheid van verzekeraars aan te tasten. “Zij blijven vrij om te bepalen welke risico's ze willen dekken en welke niet. Maar meer dan ooit geldt dat de grenzen van de dekking duidelijk moeten worden beschreven. De zekerheid van de redactiekapstok ‘primaire dekkingsomschrijving’ is in ieder geval verdwenen. Er zal door rechters meer worden gekeken naar de inhoud van de overeenkomst als geheel en de bedoeling van partijen daarbij", zegt zij.

"Het is van belang dat die bedoeling duidelijk naar voren komt in polisvoorwaarden, maar dat is niets nieuws. Het heeft in ieder geval geen zin meer om een bepaalde clausule alleen puur tekstueel te formuleren als primaire dekkingsomschrijving als dat niet daadwerkelijk de gedachte achter die bepaling is. De rechter heeft nu meer ruimte om daar doorheen te prikken."

Bordewijk verwacht dat de uitspraak vooral de extremen eruit haalt en dat er verder in de praktijk niet zoveel verandert. "Het moet nog steeds mogelijk zijn voor verzekeraars om in algemene zin hun dekking te beperken. Meer ruimte voor discussie over de redelijkheid van een bepaalde dekkingsbeperking zal er vooral zijn wanneer de bepaling een ander doel dient, zoals het verkleinen van de kans op schade of het voorkomen van bewijsproblemen.”